TÜRKİYE’NİN DEMİRYOLU VE HAVAYOLU GELİŞİMİNDEKİ KAHRAMANI: NURİ DEMİRAĞ

Tarih köşemizin bu günkü konuğu Nuri Demirağ’ın,  (Mühürzâde Mehmed Nuri Bey) dün (13 Kasım’da) 62. Ölüm yıl dönümü gerçekleşen başarılı ve mücadeleci bu iş insanının, bitmek bilmeyen azim ve gelişim hikâyesini okuyucularımıza aktarmak istedik.

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları inşaatının ilk müteahhitlerinden, Türkiye’de ilk uçak fabrikasının kuruluşu, ilk sigara kağıdı üretimi, ilk yerli paraşüt üretimi gibi ilkleri gerçekleştiren, İstanbul Boğazı üzerine köprü yapılması, Keban’a büyük bir baraj yapılması düşüncelerini ilk kez gündeme getiren ve bütün bu yoğun iş hayatına siyaset deneyimini de sığdırarak, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet partisi olan Millî Kalkınma Partisi’nin kurucusu olan Nuri Demirağ, 1886 yılında Sivas Divriği’de dünyaya geldi.

HAYATINDAN KESİTLER

Ortaöğrenimini Divriği Rüştiye Mektebi’nde tamamladıktan sonra okuldaki başarısı nedeniyle öğretmen yardımcısı olarak bir süre kendi okulunda görev yaptı. 1903’te Ziraat Bankası’nın açtığı memurluk sınavını kazanarak Kangal kazasındaki şubeye, bir yıl sonra ise Koçgiri Şubesi’ne atandı.[1]. 1906-1909 arasında Erzurum vilayetinde kıtlık yaşanmıştı [2]. Nuri Bey, 1909’da, depolarda bırakılan buğday ve tahılları kişisel inisiyatifini kullanarak halka uygun bedelle sattı. Bu yüzden hakkında soruşturma açıldı ve aklandı.

1910’da Maliye Bakanlığı’nın sınavını kazandı ve maliye memuru oldu. Beyoğlu Gelirler Müdürlüğü’nde memur olarak İstanbul’a atanmıştı. Kısa süre sonra Hasköy Mal Müdürü oldu. Maliyenin her kademesinde çalıştı. Bir yandan da Maliye Mekteb-i Âlisi’nde gece derslerine katılarak yüksek öğrenimini yaptı. 1918’de maliye müfettişi oldu. Beyoğlu ve Galata dolaylarında görev yaparken I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmış bir devletin memuru olarak bazı hakaretlere maruz kalmıştı. Bu hakaretleri sindiremediği için istifa etti.

İLK TİCARİ GİRİŞİMİ

Maliye müfettişliğini bıraktıktan sonra ticaret yapmanın yollarını arayan Nuri Bey, 1918’de, yabancıların tekelinde olan sigara kağıdı işine girdi. Eminönü’de küçük bir dükkânda ilk Türk sigara kağıdı yapımını başlattı. Ürettiği sigara kağıdına “Türk Zaferi” adını verdi. Türk Zaferi sigara kâğıtları Kurtuluş Savaşı vermekte olan Türk halkı tarafından büyük ilgi gördü. Nuri Bey, bu ilk girişiminden büyük kazanç elde etti.
Mehmet Nuri Bey, milli mücadele döneminde İstanbul’da sigara üretimi ve ticaretle uğraşırken bir yandan da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Maçka Şubesi’nin yönetti.

DEMİRYOLLARINDAKİ ÇALIŞMALARI

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) inşaatının ilk müteahhitlerinden olup 10 bin km’lik demiryolu ağının 1250 km’lik bölümünün inşasını gerçekleştirdi. Bu sebepten dolayı Nuri Demirağ’a Mustafa Kemal Atatürk tarafından “Demirağ” soyadı verildi.

1926’da Samsun – Sivas demiryolu yapımını üstlenen Fransız şirketi işi yarım bıraktığında, Nuri Bey derhal, ilk olarak yapılacak 7 kilometrelik kısım için ihaleye girdi düşük bir bedel karşılığında ihaleyi aldı. Aslında işten kâr etmek önceliği değildi. İşin geri kalan kısmı da deneme süreci olarak Nuri Bey’e verildi.

Nuri Bey, yaptığı işte ilerliyordu ve işi fazlasıyla benimsemişti. Milliyetçi duygular ile ülkenin menfaatini önceliğine alarak, ona verilen bu işi layıkıyla yapması gerektiğini düşünüyordu. İlk işi tapu dairesinde mühendis olan kardeşi Abdurrahman Naci Bey’i memuriyet görevinden istifa ettirerek demiryolu projesine ortak etmek oldu. Artık bu şekilde, Mühürzade Mehmet Nuri Bey, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk demiryolu müteahhidi olmuştu.

Kardeşi ile birlikte canlarını dişlerine takarak çalıştılar. 1012 kilometrelik Samsun – Erzurum, Sivas – Erzurum, Afyon – Dinar hattını 1 yılda bitirdiler. Bu o döneme bakıldığında oldukça kısa bir süreydi ve ne tür sıkıntılarla karşılaşırlarsa karşılaşsınlar Nuri Bey ve kardeşi projeyi başarıyla tamamlamıştı. İşte bu nedendir ki, Mustafa Kemal Atatürk, 21 Haziran 1934 Soyadı Kanunu’ndan sonra, bu üstün başarısından dolayı Nuri Bey’e Demirağ soyadını verdi.

BÜYÜK BOĞAZ KÖPRÜSÜ PROJESİ

Nuri Bey, demiryolu projesi sürerken bir yandan da başka büyük inşaat projelerini yürütüyordu. Sivas Çimento, Karabük Demir – Çelik, Bursa Merinos Tesisleri, Eceabat Havaalanı ve Haliç’in kenarındaki İstanbul Hal Binası’nı inşa etti.
Ancak tüm bunları gölgede bırakacak asıl proje başkaydı. Nuri Bey, 1931’de İstanbul Boğazı’na köprü projesini başlattı. San Francisco’daki Golden Gate Köprüsü ile aynı sistemde çalışan bir köprü yapmayı çok istiyordu. Yurtdışından uzmanlar getirterek gerekli incelemeleri yaptırdı ve en sonunda Golden Gate’i inşa eden firmayla anlaşma imzaladı.

Nuri Bey bu projeye de daha önceki projeleri gibi büyük hevesle başlamıştı ve sıkı çalışıyordu. Her şeyiyle tek tek ilgilenmişti projenin. Bütün hazırlıklar bittiğinde projeyi Atatürk’e sundu. Cumhurbaşkanı Atatürk tarafından çok beğenilen bu proje maalesef hükümetten onay alamadı.

HAVACILIK SANAYİNDEKİ ÇALIŞMALARI

Demirağ, 1936 yılında devletin ilk uçak fabrikasına kurma girişimine başladı. O yıllarda ordunun uçak ihtiyacı halktan ve zengin işadamlarından toplanan bağışlarla karşılanmaktaydı. Kendisinden uçak satın almak için başlatılan bir bağış kampanyasına katılması istendiğinde “Benden bu millet için bir ?ey istiyorsanız, en mükemmelini istemelisiniz. Mademki bir millet tayyaresiz yaşayamaz, öyleyse bu yaşama vasıtasını başkalarının lütfundan beklememeliyiz. Ben bu uçakların fabrikasını yapmaya talibim.” sözleriyle karşılık vermişti.

Fabrikayı memleketi Divriği’de kurmayı planlayan Demirağ, öncelikle İstanbul’da bir deneme atölyesi kurulması gerekiyordu. Bu amaçla Çekoslovak bir şirketle anlaşma yaparak İstanbul Barbaros Hayrettin Paşa İskelesi’nin yanında atölye binası inşa edildi. (Deniz Müzesi’nin solunda bulunan büyük sarı bina).
Deneme uçuşlarını yapabilmek için ise Yeşilköy’deki Elmaspaşa Çiftliği’ni satın aldı ve üzerinde büyük bir uçuş sahası, hangarlar ve uçak tamir atölyesi yaptırdı. Uçuş sahası, Avrupa’nın en büyük havalimanı olan Amsterdam Havalimanı büyüklüğünde idi. Bu alan, günümüzde Uluslararası Atatürk Havalimanı olarak kullanılır.
Uçakları kullanacak Türk pilotların yetişmesi için bir havacılık okulu kurmak gerekiyordu. Pistin bulunduğu arazide Gök Okulu kuruldu. Okul, 1943 yılına kadar 290 pilot yetiştirdi. Yeşilköy’deki Gök Okulu’ndan önce Divriği’de de bir Gök Ortaokulu açtı. Sivas’ın hiçbir ilçesinde ortaokul yokken açılmış bu okulda öğrencilerin tüm masrafları karşılanıyor öğrenciler havacılığa özenmeleri için İstanbul’a getirtilip uçuş dersleri veriliyordu.

Beşiktaş’taki uçak fabrikasında üretilecek uçak ve planörlerin planını Türkiye’nin ilk uçak mühendislerinden Selahattin Reşit Alan çizdi. 1936’da ilk tek motorlu uçak üretildi ve Nu.D-36 adı verildi. 1938’de Nu.D-38 adlı çift motorlu 6 kişilik yolcu uçağı yapıldı. NuD-38, 1944 yılında dünya havacılığı yolcu uçakları A sınıfına alındı. İlk uçak siparişini 1938 yılında Türk Hava Kurumu (THK) verdi.

Nuri Demirağ, havacılık alanında çalışmalarına 1939’da Türkiye’nin ilk yerli paraşüt üretimini gerçekleştirerek devam etti. 1941’de tamamen Türk yapımı ilk uçak İstanbul’dan Divriği’ye uçtu. Nuri Demirağ’ın oğlu ve Gök Okulu’nun ilk mezunlarından olan Galip Demirağ, bu uçuşta pilot idi.
THK tarafından sipariş edilen 65 planör kısa sürede teslim edildikten sonra; NuD-36 adlı 24 eğitim uçağı tamamlanmış, deneme uçuşları İstanbul’da gerçekleşmişti.

AİLE HAYATI

Bu süreçler yaşanırken Nuri Bey, Mesude Hanım ile evlendi. Bu evlilikten 2 erkek 6 kız olmak üzere toplam 8 çocuğu oldu. Başarılı bir iş adamı olmanın yanında, hayat ona iyi bir baba olma fırsatını da vermişti.
Drexel Üniversitesi Biyomedikal Mühendisliği Bölüm Kurucusu, Profesör Doktor Banu Onaral, Nuri Bey’in torunudur.

SİYASET HAYATI

Nuri Demirağ, Türkiye’de adalet kavramının gelişebilmesi için tek partili yönetimin değişmesi gerektiğini düşünüyordu. Çok partili demokratik düzen sürecinin getirilmesi gerektiği inancıyla siyasete adımını attı.

1945’te Nuri Demirağ, Milli Kalkınma Partisi’ni kurdu. Bu parti, Türkiye’nin ilk muhalefet partisiydi. 1946 ve 1950 seçim döneminde meclise giremedi. Bu yüzden Nuri Bey de 1954 seçimlerinde adaylığını Demokrat Parti’den koydu. Bu seçim döneminde Sivas Milletvekili oldu.

Nuri Bey, milletvekilliği görevi boyunca çölleşme, enerji, köprüler, barajlar, tarım ve hayvancılıkta yaşanan gerileme hakkında çalıştı.

NURİ DEMİRAĞ VE TARİHE YAZILAN ÇALIŞMALARI
Nuri Demirağ ve Cumhuriyet Tarihi
Türkiye’de Havacılık Sanayii’nin Önderi
Seri Üretim olarak 1936’da ilk Türk uçağını yaptı.
Çok partili rejimdeki ilk muhalefet partisini kurdu.
Ankara’nın doğusuna ilk demiryolunu yaptı.
İlk yerli paraşütü yaptı.
1922’de ilk Türk sigara kâğıdını üretti.
Bursa’da Sümerbank’ın Merinos fabrikasını kurdu.
İstanbul boğazına özel köprü yaptırmayı projelendirdi.
İlk şehir ve köy planlarını hazırladı.
Karabük’te demir ve çelik fabrikasını kurdu.
İzmit’te selüloz fabrikasını kurdu.
Sivas’ta çimento fabrikalarını kurdu.
İstanbul’daki büyük hal binasını yaptı.

KAYNAKLAR
https://www.haberturk.com/nuri-demirag-kimdir-nuri-demirag-in-hayat-hikayesi-2290582
http://www.kokpit.aero/nuri-demirag-olum-yildonumu
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/nuri-demirag-kimdir-soyadini-ataturk-vermisti-41201534
https://www.ensonhaber.com/biyografi/is-insanlari/nuri-demirag-kimdir
http://www.nuridemirag.com/hakkimizda.html Bizi sosyal medya hesaplarımızdan da takip edebilirsiniz.